Tijdens de winterperiode komt het begrip « polaire vortex » steeds terug in de media, op sociale netwerken,… Maar waarom is deze term pas enkele jaren geleden in de media opgedoken? In 2014 werd deze term voor de eerste keer (verkeerd) gebruikt en daarna snel opgepikt door de Engelse pers om vervolgens tot bij ons te komen. Vorig jaar hadden we al een eerste keer uitleg gegeven over de polaire vortex. Helaas bestaat er nog steeds veel verwarring over het gebruik van deze term.
De "polaire vortex" (volledige naam: stratosferische polaire vortex) bevindt zich in de stratosfeer op een hoogte tussen ~ 10 en ~ 50 km en wordt begrensd door een snelle luchtstroom die zich van het westen naar het oosten verplaatst. Deze straalstroom wordt ook wel eens de Poolnacht-jet (“polar night jet” in het Engels) genoemd en mag niet verward worden met de Jet stream, deze laatste verplaatst zich ook van het westen naar het oosten in de hoge troposfeer (de luchtlaag tussen 0 en ~10km hoogte) en brengt de depressies en anticyclonen aan het aardoppervlak, wat direct invloed heeft op het weer bij ons. De laatste jaren werd de term "polaire vortex" meermaals verkeerd gebruikt door de media om de atmosferische circulatie in de troposfeer te beschrijven. Er is nooit een enorme beweging van stratosferische polaire luchtstroom geweest aan het aardoppervlak.
Figuur 1. Schema met de ligging van de stratosferische polaire vortex (in het geel) en troposferische polaire vortex (in het oranje).
Tijdens de winter ondergaat de stratosferische polaire vortex soms een plotse opwarming die het systeem destabiliseert. Dit veroorzaakt dan een verplaatsing (en maar zelden het uiteenvallen in twee of drie stuks, zoals nu het geval is) van het systeem in de hoogte van de Noordpool naar de lagere breedtegraden. Deze verplaatsing heeft doorgaans geen directe invloed op het weer bij ons. Echter, uitzonderlijk kan deze opwarming een afname of zelfs een omkering van de ”polar night jet” in de stratosfeer veroorzaken. Dit effect kan (niet altijd)dan op zijn beurt leiden tot het doordrukken van deze afname van de winden op lagere hoogtes, ter hoogte van de straalstroom, wat een impact heeft op de beweging van depressies en anticyclonen. Deze verplaatsing heeft doorgaans wél een directe invloed op het weer bij ons.
De laatste plotse opwarming in de stratosfeer werd waargenomen eind december 2018 en veroorzaakte een omkering van de "polar night" straalstroom die vervolgens langzaam afdaalde naar de troposferische polaire vortex. Hierdoor zullen winterse omstandigheden ontstaan in België en Europa in de komende dagen. Dankzij deze langzame afdaling tot in de troposfeer, konden de weervoorspellers reeds begin januari de winterse omstandigheden van eind januari in Europa voorspellen. Deze voorspelling konden ze doen aan de hand van een model voor de lange termijn, die zowel voor eind januari als voor begin februari relatief koelere omstandigheden dan normaal aankondigde (zie kaart ECMF).
Figuur 2. Lange termijn voorspellingskaart van het ECMWF model op 7 januari met de voorspelling van de temperatuurafwijkingen(tov het gemiddelde) voor de periode van 21 tot 27 januari en van 28 januari tot 3 februari.
Figuur 3. Lange termijn voorspellingskaart van het ECMWF model op 14 januari met de voorspelling van de drukafwijkingen(tov het gemiddelde) voor de periode van 14 tot 20 januari en van 21 januari tot 27 januari.
